KUALA LUMPUR – Adik perempuan Fatimah Ibrahim, Maimumah meninggal dunia kerana kanser payudara beberapa dekad lalu, justeru apabila beliau berasa seperti ada ketulan kecil pada payudara kanannya ketika mahu memakai coli, rasa cemas menyelubungi dirinya.
Tanpa berlengah, ibu kepada tiga orang cahaya mata ini kemudiannya ke hospital, membuat mamogram dan biopsi, yang hasilnya mengesahkan beliau menghidap peringkat awal kanser payudara Tahap II.
Untuk yang berusia antara 50 dan 74 tahun dan dengan sejarah keluarga menghidap kanser payudara, Fatimah sepatutnya melakukan mamogram secara tahunan. Beliau tidak melakukannya, dan hanya bergantung kepada pemeriksaan sendiri payudara.
Panduan Amalan Klinikal Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM) mengesyorkan wanita yang berusia antara 50 dan 74 melakukan mamogram sekali setiap dua tahun, sama seperti yang disyorkan di Amerika Syarikat.
Untuk wanita yang berisiko tinggi mendapat kanser payudara (berusia 40 hingga 60 tahun dan selepas usia 60 tahun), mereka perlu melakukan mamogram sekali setiap dua tahun.
Namun di sebalik panduan ini, Yayasan Kanser Payudara Malaysia dan pakar perubatan mengesyorkan mamogram tahunan untuk wanita berusia 40 tahun ke atas. Pakar di lapangan memberitahu Bernama, pengesanan awal sebagai sebahagian daripada penjagaan diri masih jarang dilakukan di Malaysia di sebalik kenyataan demi kenyataan yang dibuat sejak berdekad lalu dengan harapan untuk mencetuskan kesedaran akan pentingnya pengesanan awal.
Pengesanan awal
Pakar perubatan meletakkan risiko kanser payudara untuk wanita di Malaysia, seorang dalam setiap 20 orang.
Menurut Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO), kanser payudara adalah kanser paling lazim dalam kalangan wanita iaitu 32.9 peratus atau 8,418 kes baharu pada tahun 2020, diikuti kanser kolorektal (11.9 peratus) dan kanser ovari (7.2 peratus).
Kadar survival dan jangka hayat lima tahun bagi pesakit kanser payudara di Malaysia adalah 66.8 peratus, seperti diperincikan dalam laporan Malaysian Study on Cancer Survival 2018 (MyScan 2018). Kadar berkenaan adalah lebih baik berbanding sesetengah negara, seperti Thailand dan India, tetapi lebih rendah daripada negara maju dan China iaitu 80.4 peratus.
“Amat penting untuk mengesan awal kanser payudara… Sebaik sahaja dikesan, banyak pilihan rawatan daripada membiarkan ia merebak dan da- tang apabila tidak ada apa lagi yang boleh dibuat,” kata Dr Maninderpal Kaur, pakar radiologi dan pengimejan payudara di Hospital Kuala Lumpur (HKL).
Kadar keterukan kanser payudara terdiri daripada beberapa tahap, daripada Tahap I – iaitu ketumbuhan kanser kurang daripada 2sm lebar dan hanya didapati di dalam tisu payudara, atau di dalam kelenjar limfa hampir kepada payudara hingga kepada Tahap IV – yang bermakna serangan barah menjalar ke bahagian lain badan, demikian menurut Cancer Research UK.
Di Malaysia, Tahap I mempunyai 87.5 peratus kadar survival untuk sekurang-kurangnya lima tahun selepas diagnosis, sementara Tahap IV, 23.3 peratus kadar survival. Tahap paling biasa untuk diag- nosis kanser payudara di Malaysia ialah Tahap II, apabila ketumbuhan kanser payudara antara 2sm dan 5sm garis pusat, sama ada dalam payu dara atau berhampiran kelenjar limfa atau kedua-duanya sekali. Ini adalah peringkat awal kanser payudara dan mempunyai kadar survival 80.7 peratus.
Pakar onkologi Sunway Medical Centre Velocity Dr Hafizah Zaharah Ahmad memberitahu Bernama, kebimbangan paling utama ialah apabila kanser merebak ke kelenjar limfa – bahagian sistem imun badan.
Apabila kanser merebak, semakin sukar untuk merawat dan kadar survival menurun. Sebaik sahaja pesakit mencapai Tahap IV, rawatan semasa melibatkan penjagaan paliatif, secara asasnya cuba menyekat kanser daripada merebak dan sebarang kesakitan. Doktor swasta mempunyai lebih ramai pesakit kanser payudara tahap awal berbanding doktor di hospital kerajaan.
“Kira-kira 50 peratus pesakit saya adalah Tahap III dan IV,” kata Dr Raflis Zuhairee Awang, doktor payudara dan endokrin di HKL.
Menurut Ketua Onkologi dan Radioterapi HKL Dr Ros Suzanna Ahmad Bustaman, berita berkenaan bukanlah satu berita yang suram dalam sistem penjagaan kesihatan awam.
“Hakikatnya, lebih ramai pesakit yang datang pada tahap yang awal. Kami menerima lebih ramai pesakit Tahap I dan Tahap II,” katanya.
Apa pun, tahap kesedaran tentang kanser payudara semakin meningkat berbanding puluhan tahun lalu, berdasarkan perangkaan laporan pertama Daftar Kanser Kebangsaan 2007-2011 dan yang terkini 2008-2016, iaitu diagnosis dan kadar survival semakin meningkat.
Tinjauan dalam talian 2021 oleh Wan Ning Lee et al mengenai kesedaran rakyat Malaysia mengenai kanser payudara dan kaedah saringan menyokong kepada pandangan yang tersebut di atas dan majoriti responden mempunyai pengetahuan sederhana dengan kaum wanita mempunyai lebih pengetahuan.
Apa yang menghalang pengesanan awal
Mengenai kadar saringan yang rendah – satu daripada 10 wanita yang membuat saringan, menurut Cancer Research Malaysia – pakar perubatan berpandangan sebahagian besarnya kerana rasa takut, salah maklumat dan stigma dan tidak ada kena mengena dengan tahap pendidikan.
Menurut Dr Hafizah, kebanyakan pesakit tahap lewat beliau berpendidi- kan tetapi takut untuk ke hospital apabila mengesan ketulan dalam payudara sehinggalah mereka berasa sakit, yang kebiasaannya sudah agak terlewat.
Berkongsi pandangan Dr Hafizah, pakar bedah payudara dan endokrin Dr Saladina Jaszle Jasmin berkata, “rasa sakit bukan gejala kanser payudara (pada tahap awal).”
Apabila kanser menyebabkan rasa sakit dalam payudara, ianya kerana ketumbuhan telah membesar dan menembusi kulit, menyebabkan kesakitan, ada lelehan cecair, gatal dan bau busuk. Jabatan kanser payudara di HKL baru-baru ini mengadakan program yang memaparkan ketakutan orang tentang kanser tanpa mengira tahap pendidikan.
Jabatan ini menjadikan mandatori untuk kakitangannya berumur 40 tahun ke atas melakukan saringan dan hasilnya, dua orang didapati mempunyai kanser payudara.
Faktor budaya
Faktor budaya mungkin memainkan peranan kesejahteraan pesakit. Kaum Melayu, di sebalik mempunyai kadar satu dalam 30 untuk mendapat kanser payudara, tetapi kadar survival 44.9 peratus selepas lima tahun.
Wanita Cina mempunyai kadar kes tertinggi iaitu satu dalam 22 tetapi mempunyai kadar survival 55.5 peratus sementara wanita India, mempunyai satu dalam 28 orang mendapat kanser payudara dan kadar survival 58.3 peratus, menurut MyScan.
Doktor yang ditemu bual memberitahu Bernama, sebahagian besar pesakit Melayu mereka, pesakit paling ramai dalam sistem penjagaan kesihatan awam, memilih untuk rawatan alternatif.
Antara sebab yang mereka berikan untuk menolak rawatan konvensional termasuk tidak mahu kehilangan payudara mereka serta takut dengan kesan sampingan rawatan kanser.
Menurut Dr Ros Suzanna, pilihan rawatan untuk kanser semakin banyak dan bergantung kepada jenis kanser yang dihidapi pesakit dan ketersediaan ubat.
Bagaimanapun, masalah bukan timbul semasa rawatan tetapi ketika mahu mendapatkan kebenaran mereka untuk rawatan. Selain daripada rasa takut, kos dan sumber turut menjadi cabaran. Kaum wanita di luar bandar dan pusat bandar berasa sukar untuk mendapatkan kemudahan saringan dan rawatan kerana komitmen masa.
Hospital di kawasan luar bandar juga tidak mempunyai banyak sumber seperti HKL dan hospital swasta. Untuk ke hospital dari kawasan luar bandar melibatkan masa dan wang.
Pakar bedah payudara, sebagai contoh tidak ramai dan menurut Dr Raflis, hanya ada kira-kira 30 orang di Malaysia dan meskipun semua hospital kerajaan mempunyai mesin mamogram, bukan semua mesin versi yang terkini.
Badan bukan kerajaan (NGO) seperti Breast Cancer Wellness Association (BRCWA) cuba memenuhi jurang dengan pergi ke kawasan luar bandar untuk menyediakan kemudahan pemeriksaan klinikal payudara dan mengajar mereka cara melakukan sendiri.
Pesara jururawat dan pengurus outreach komuniti di BRCWA, Datin Matron Zainab Abdullah memberitahu Bernama, meskipun sumber untuk wanita di luar pusat bandar sudah bertambah baik, namun masa menunggu hanya menunjukkan sedikit peningkatan.
Harapan masa depan
Kemajuan dalam rawatan serta kaedah diagnosis awal dijangka akan berhembang pada masa hadapan dan sebagai persediaan, Malaysia juga boleh melaksanakan beberapa penambahbaikan. Malaysia juga perlu melaksanakan garis panduan ujian genetik dan menyediakan ujian genetik bagi mereka yang mempunyai sejarah kanser yang kuat dalam keluarga.
Dr Ros Suzanna berpandangan, perlu ada perubahan budaya untuk lebih fokus kepada kesihatan. Menurut beliau, rakyat Malaysia perlu ada sikap menjaga kesihatan diri sendiri seperti peka dengan sejarah perubatan keluarga dan secara kerap melakukan saringan kesihatan untuk sebarang penyakit, tanpa mengira latar belakang sosioekonomi. – Bernama
