YAZD, IRAN – Menara tinggi seperti cerobong tersergam megah dari rumah adob berusia beratus-ratus tahun di bandar padang pasir Yazd di Iran, menyedut udara yang menyenangkan untuk penduduk di salah satu bandar paling panas di dunia.
Penangkap angin, yang dipanggil badgir dalam bahasa Parsi, hanyalah salah satu daripada keajaiban kejuruteraan yang dibangunkan oleh penduduk di bandar purba di tengah Iran ini – di mana suhu mencecah lebih 40 darjah celsius pada musim panas.
Dan, tidak seperti penyaman udara yang memerlukan tenaga, penangkap angin adalah percuma dan bebas karbon.
“Selama beratus-ratus tahun, sebelum kami mempunyai bekalan elektrik, penangkap angin membolehkan kediaman disejukkan,” kata Abdolmajid Shakeri, timbalan daerah kementerian warisan budaya dan pelancongan Iran.
Penangkap angin yang tertua daripada 700 buah di bandar ini bermula pada abad ke-14, tetapi ciri seni bina itu dipercayai wujud sejak 2,500 tahun lalu ketika Empayar Parsi memerintah sebahagian besar Timur Tengah.
“Badgir memainkan peranan penting dalam kemakmuran bandar ini,” kata Shakeri mengenai bandar padang pasir yang menjadi persinggahan karavan di Jalan Sutera purba.
“Disebabkannya, orang ramai hidup dengan senang,” tambahnya, menggambarkan bagaimana penangkap angin menyedut udara segar masuk ke dalam bangunan dan membolehkan udara panas mengalir keluar melalui slot menegak yang besar.
Majid Oloumi, ketua taman Dowlatabad, tempat penangkap angin setinggi 33 meter – salah satu yang tertinggi di dunia – menjelaskan kaedah penyejukan itu sebagai ‘bersih sepenuhnya kerana ia tidak menggunakan elektrik mahupun bahan pencemar’.
UNESCO menyenaraikan Yazd sebagai Tapak Warisan Dunia pada tahun 2017, menyifatkan bandar itu sebagai ‘bukti hidup kepada penggunaan bijak sumber terhad yang ada di padang pasir untuk terus hidup’.
Teknologi yang ringkas
Seni bina bioklimatik yang memberikan keselesaan termal kepada penduduk Yazd telah menarik minat di tempat lain di planet yang semakin panas.
“Badgir menunjukkan bahawa kesederhanaan boleh menjadi sifat penting untuk kelestarian,” kata arkitek yang berpangkalan di Paris, Roland Dehghan Kamaraji, yang telah mengkaji penangkap angin Iran.
“Ia bertentangan dengan tanggapan umum bahawa penyelesaian yang mampan perlu menjadi kompleks atau berteknologi tinggi.”
Di sebuah komuniti bandar mampan yang dipanggil Masdar di Emiriah Arab Bersatu, bangunan-bangunan telah ‘direka bentuk untuk menggunakan sistem pengudaraan semula jadi untuk penyejukan, seperti badgir’, katanya.
Begitu juga, pengudaraan yang diilhamkan oleh ‘busut anai-anai, pendekatan yang serupa dengan badgir’ dibina di atas Eastgate Centre, sebuah kompleks beli-belah dan pejabat di Harare, Zimbabwe.
Walau bagaimanapun, tradisi seni bina unik Yazd sebahagian besarnya telah ditinggalkan di tempat kelahirannya.
“Malangnya, warisan nenek moyang kita telah dilupakan,” terutamanya sejak kemunculan penyaman udara, kata Oloumi.
Bandar lama Yazd terdiri daripada lingkaran jalan-jalan sempit dan lorong-lorong berbumbung. Bangunannya yang berusia beratus-ratus tahun diperbuat daripada tanah liat, bata lumpur dan batu adob semuanya memberikan penebat terhadap panas terik.
Tetapi rumah-rumah lama itu sangat berbeza dengan bangunan simen moden dan jalan raya berbilang lorong.
“Hari ini, seni bina rumah di sini meniru seni bina dari negara-negara lain, dan pembinaan berasaskan simen tidak sesuai dengan iklim Yazd,” tambahnya.
Kamaraji berkata seni bina bioklimatik telah berkurangan disebabkan oleh kekangan ekonomi dan kaedah pembinaan moden yang ‘kebanyakannya memberikan keutamaan kepada penggunaan tenaga dan bahan api fosil intensif’.
Kaedah lama tetapi efektif
Satu lagi ciri seni bina mampan Yazd ialah sistem saluran air (akueduk) bawah tanah yang dipanggil qanat, yang mengangkut air dari telaga bawah tanah, akuifer atau gunung.
“Akueduk bawah tanah ini mempunyai kegunaan yang besar,” kata Zohreh Montazer, pakar dalam sistem air. “Ia merupakan sumber bekalan air dan membolehkan penyejukan kediaman dan penyimpanan makanan pada suhu yang ideal.”
Iran dianggarkan mempunyai kira-kira 33,000 qanat yang beroperasi pada masa ini, penurunan ketara daripada 50,000 yang digunakan pada pertengahan abad ke-20.
UNESCO berkata penurunan qanat sebahagiannya disebabkan oleh kekeringan sumber air bawah tanah akibat penggunaan berlebihan.
Pihak berkuasa Iran dalam beberapa tahun kebelakangan ini berusaha untuk memulihkan qanat Zarch yang dianggap terpanjang dan tertua, yang wujud sejak kira-kira 3,000 tahun lalu.
Rangkaian air – yang terbentang lebih 70 kilometer merentasi Yazd, dan mengalir pada kedalaman sekitar 30 meter – memberi peringatan kepada penduduk Yazd tentang cabaran yang dihadapi.
“Hari di mana bahan api fosil kehabisan,” kata Montazer, “kita akan terpaksa kembali kepada kaedah-kaedah ini.” – AFP
