KUALA LUMPUR – Jika awda dilahirkan dengan semua anggota badan awda dalam keadaan sempurna, sebaiknya awda jaga kesihatan anggota badan sehingga ke akhir hayat.
Malangnya, penyakit seperti diabetes menyebabkan sebahagian daripada anggota badan terpaksa diamputasi.
Amputasi ialah kehilangan atau pembuangan bahagian tubuh badan seperti jari tangan, kaki, tangan, kaki, lengan atau kaki, sama ada secara tidak sengaja atau sengaja.
Ia memberi kesan kepada semua aspek kehidupan seseorang, termasuk keupayaan untuk bergerak, bekerja, berinteraksi dengan orang lain dan mengekalkan kebebasan.
Secara global, dianggarkan setiap 30 saat, satu kaki dipotong akibat diabetes.
Tatkala kekerapan diabetes meningkat di Malaysia, kes pemotongan anggota bawah (paha, kaki bawah dan kaki) juga dijangka meningkat.
Lebih lama awda menghidap diabetes, lebih tinggi risiko mengalami masalah kaki, terutamanya disebabkan oleh neuropati (kerosakan pada saraf) dan/atau penyakit arteri periferal (di mana arteri menjadi sempit, sekali gus mengurangkan aliran darah ke anggota badan, terutamanya kaki).
Dalam diabetes, glukosa darah yang berlebihan boleh merosakkan saluran darah kecil, yang menyalurkan zat kepada saraf.
Saraf yang rosak boleh mengakibatkan kebas, sakit, berdenyut atau lemah, serta kelemahan otot dan kehilangan sensasi.
Separuh pesakit dengan neuropati diabetes tidak mempunyai sebarang gejala sehingga mereka mengalami luka yang tidak sembuh, mungkin disebabkan oleh tekanan atau trauma yang berlebihan pada kaki.
Disebabkan kehilangan sensasi, individu ini mungkin tidak menyedari kesan calar dan kecederaan kecil, yang boleh bertukar menjadi luka serius jika tidak dirawat dengan segera.
TREND YANG SEMAKIN MENINGKAT
Ketua Jabatan Ortopedik & Traumatologi Hospital Kuala Lumpur (HKL), Dr Siti Hawa Tahir menjelaskan, “Amputasi adalah pembedahan besar yang biasanya dilakukan oleh pakar bedah ortopedik, tetapi juga boleh dilakukan oleh pakar bedah vaskular, yang bertanggungjawab terhadap apa sahaja yang berkaitan dengan saluran darah.
“Apabila melibatkan pemotongan anggota badan bawah, kira-kira 70 peratus daripada mereka dari hospital kami adalah disebabkan oleh komplikasi diabetes yang tidak terkawal.
“Selebihnya adalah daripada kemalangan jalan raya (amputasi traumatik) dan peratusan kecil daripada jangkitan akibat penyakit arteri periferal.”
Garis Panduan Amalan Klinikal Malaysia mengenai Pengurusan Kaki Diabetes menyatakan bahawa 80 peratus daripada amputasi anggota badan bawah bukan traumatik pada pesakit diabetes didahului oleh ulser kaki.
Kira-kira separuh daripada pesakit diabetes mati dalam tempoh lima tahun selepas mengalami ulser kaki, dan sehingga 70 peratus meninggal dalam tempoh lima tahun selepas amputasi.
Amputasi anggota badan bawah berlaku lebih kerap daripada amputasi anggota badan atas, dengan amputasi jari kaki merupakan prosedur yang paling umum.
Bukan sahaja ia berisiko untuk hilang upaya dan kematian, malah amputasi juga membebankan pesakit, penjaga dan sistem penjagaan kesihatan.
DALAM PENAFIAN
Daripada pemerhatian peribadi Dr Siti Hawa, pesakit kebanyakannya berusia awal 30an hingga 60an.
“Melihat kepada cara pemakanan, gaya hidup dan mentaliti mereka terutamanya golongan muda, saya tidak hairan mereka menghidap diabetes.
“Kebanyakan mereka tergolong dalam kumpulan sosioekonomi rendah dan bukan senang untuk meyakinkan mereka tentang kawalan diet, apa yang penting dan langkah yang perlu diambil mereka,” kata pakar bedah ortopedik perunding itu.
Kadangkala, pesakit enggan menerima bahawa luka mereka serius, walaupun ia mempunyai bau busuk, seperti yang berlaku pada 99 peratus daripada mereka yang datang melalui jabatan kecemasan.
“Dengan pesakit diabetes, kita tidak boleh menunggu kerana kenaikan glukosa darah itu sendiri boleh mempercepatkan penyebaran jangkitan, jadi kita perlu menghentikannya dengan menghapuskan punca jangkitan secepat mungkin.
“Kami debrid dengan membuang tisu tertentu yang tidak baik dan meninggalkan struktur yang masih baik jika saluran darahnya baik.
“Kemudian kami memberi antibiotik dan menukar pembalut luka setiap hari untuk melihat sama ada ia membantu.
“Kami juga perlu menstabilkan glukosa darah mereka,” jelas Dr Siti Hawa.
Bagi sesetengah pesakit, rawatan ini mungkin cukup untuk menyelamatkan anggota badan mereka.
Jika tidak, doktor melihat kepada peredaran darah kerana diabetes jangka panjang boleh menyebabkan saluran darah menjadi lemah.
Biasanya, hanya saluran darah pada sebelah kaki sahaja yang terjejas.
Kapilari kecil tersumbat terlebih dahulu kerana ini adalah yang paling jauh dari jantung (distal).
Tanpa pengoksigenan, tisu yang mereka bekalkan mati secara spontan.
Dia berkata, “Bagi pesakit diabetes, ia berlaku secara beransur-ansur dan tidak disedari.
“Saraf terjejas, memberi kesan kepada penyembuhan, dan jika ada luka, ia boleh bertukar menjadi ulser.
“Ia seperti bom jangka – satu hari, glukosa darah naik, bakteria masuk ke dalam luka dan boleh bergerak ke jantung dalam masa 24 jam, jadi keadaan pesakit bertambah buruk dengan cepat.
Oleh itu, ramai pesakit berakhir dengan amputasi kerana kesuntukan masa; doktor perlu bergegas menjalani pemotongan ntuk memastikan mereka hidup.
LALUAN SELEPAS PEMBEDAHAN
Sebaik sahaja pesakit menjalani pembedahan, dia dihantar untuk pemulihan sementara dipantau oleh pakar bedah ortopedik.
Di sinilah pakar perubatan perunding pemulihan seperti Dr Julaina Terimo masuk.
“Mereka sebenarnya dirujuk kepada kami sebelum dimasukkan, tetapi memandangkan majoriti mereka datang melalui unit kecemasan, kami melihat mereka selepas amputasi.
“Sama ada mereka mendapat kaki prostetik atau tidak tidak penting,” kata ketua Jabatan Perubatan Pemulihan HKL.
Apabila pasukannya berjumpa dengan pesakit di wad, mereka cuba menjalin hubungan dengan memberitahu mereka bahawa pemulihan melibatkan pasukan pelbagai disiplin yang berada di sana untuk membantu mereka.
Ahli pasukan termasuk pakar perubatan, doktor, jururawat, ahli terapi cara kerja, ahli fisioterapi, profesional perkhidmatan kerusi roda, pakar prostetik dan orthotis.
Dr Julaina berkata, “Sebelum amputasi, kami mendapat persetujuan daripada mereka, tetapi selepas amputasi, terdapat laluan untuk diikuti daripada pasca amputasi kepada pra-prostetik, menerima kaki prostetik dan penjagaan jangka panjang.
“Kami mengikuti mereka seumur hidup untuk menyemak perkembangan mereka.”
Bukan semua pesakit sesuai memakai prostetik kerana mereka perlu dinilai dari segi perubatan terlebih dahulu.
“Kami ingin tahu personalitinya, sama ada dia bermotivasi atau tidak, mempunyai kognisi yang baik, mampu secara fizikal dan bagaimana dia menguruskan kesakitan.
“Kami mungkin bermula dengan rawatan farmakologi, mengurut atau menggunakan perangsang saraf elektrik transkutaneus (TENS), yang menghantar denyutan elektrik melalui kulit untuk memulakan ubat penahan sakit badan pesakit sendiri.
“Dari sini, kita boleh mengukur sama ada dia boleh diberi preskripsi prostetik.”
Sebelum itu, orang yang diamputasi juga perlu belajar cara duduk, berdiri dan membuat penilaian jantung.
Bagi pesakit diabetes, mereka mesti menggunakan teknik khas (pembalut kaki kudung) untuk membentuk kaki yang dipotong.
Membungkus kaki kudung mengelakkan anggota badan daripada membengkak dan membentuknya supaya ia lebih selesa dalam prostetik.
Prostetik tidak murah, tetapi untuk memastikan pesakit yang kurang bernasib baik tidak terasa serba kekurangan, sumber kewangan dan dana tersedia di HKL.
Dr Siti Hawa menyimpulkan, “Kencing manis adalah punca utama amputasi.
“Semua orang, termasuk pelajar sekolah, tahu tentang penyakit itu, namun kesedaran orang ramai masih lemah.
“Saya tidak pasti sama ada ia isu sosioekonomi atau kerana gaya hidup mereka dari muda.
“Kami benar-benar perlu mengubah minda kami untuk mengekalkan glukosa darah kami secara agresif dalam julat yang boleh diterima.” – ANN/The Star
