Oleh Dr Milton Lum –
Suhu global semakin meningkat, begitu juga hari-hari panas dan gelombang haba yang lebih teruk.
Kekerapan penyakit berkaitan haba turut meningkat, walaupun di kawasan beriklim sederhana.
Penyakit berkaitan haba boleh menjadi kecemasan perubatan dan boleh menyebabkan kematian sehingga 70 peratus dalam kes strok haba.
Namun begitu, jika dirawat dengan sewajarnya dan tepat pada masanya, kadar kelangsungan hidup boleh mencapai hampir 100 peratus.
Tubuh manusia mengekalkan suhunya dalam julat yang sempit antara 36°C hingga 38°C.
Namun, kadangkala tindak balas termoregulasi badan tidak mencukupi.
Keadaan ini boleh disebabkan oleh:
• Had fisiologi tubuh dalam bertindak balas terhadap haba, contohnya kekurangan cecair kronik, umur yang terlalu muda atau tua serta penyakit kronik
• Faktor luaran yang menyukarkan penyejukan badan, contohnya suhu melampau, aktiviti fizikal dan keadaan persekitaran
• Penggunaan ubat-ubatan
Apabila mekanisme termoregulasi badan gagal berfungsi, ia boleh menyebabkan denaturasi protein, gangguan fungsi sel dan akhirnya kematian sel.
Sel yang rosak melepaskan sitokin dan merosakkan endotelium salur darah, meningkatkan kebolehtelapan serta mengaktifkan kaskad pembekuan darah.
GOLONGAN BERISIKO TINGGI
Terdapat golongan tertentu yang berisiko lebih tinggi untuk mengalami penyakit berkaitan haba. Mereka termasuk:
• Anak damit
• Kanak-kanak kecil
• Ibu mengandung
• Warga emas berumur 65 tahun ke atas
• Penghidap penyakit kronik seperti diabetes, penyakit kardiovaskular dan/atau buah pinggang
• Mereka yang bekerja atau bersenam di luar rumah
• Mereka yang mengambil ubat seperti diuretik, beta-blocker, ubat antikolinergik dan perangsang sistem saraf pusat
• Mereka yang hidup terasing secara sosial
• Mereka yang mempunyai akses terhad kepada kemudahan untuk menyejukkan badan, seperti golongan gelandangan
Haba melampau boleh mencetuskan atau memburukkan lagi keadaan tertentu seperti serangan jantung, strok, masalah buah pinggang, asma dan penyakit pernafasan lain (terutamanya jika terdapat pencemaran udara atau asap).
SPEKTRUM PENYAKIT
Penyakit berkaitan haba wujud dalam pelbagai tahap.
Ia boleh bermula daripada tahap ringan – contohnya dehidrasi, edema haba, ruam, kekejangan, tetani, pengsan dan keletihan – hingga ke tahap yang serius, iaitu strok haba.
Tanda-tanda dehidrasi termasuk rasa dahaga, mulut kering, kencing kurang daripada biasa, air kencing berwarna gelap atau berbau kuat, pening kepala dan/atau mudah marah serta kesukaran berfikir dengan jelas.
Tanda-tanda edema haba termasuk pembengkakan ringan pada kaki, buku lali dan tangan. Ia muncul selepas beberapa hari terdedah kepada cuaca panas.
Tanda-tanda ruam haba (juga dikenali sebagai ‘prickly heat’) termasuk ruam makulopapular berwarna merah yang berlaku pada bahagian badan yang tertutup serta rasa gatal. Ia boleh berlaku pada semua peringkat umur tetapi lebih biasa dalam kalangan kanak-kanak. Pendedahan kepada haba secara berpanjangan boleh menyebabkan dermatitis kronik.
Tanda-tanda kekejangan haba termasuk kesakitan otot atau kejang yang menyakitkan, biasanya pada perut, lengan atau kaki.
Kekejangan berlaku selepas aktiviti berat dalam persekitaran panas, dan lebih biasa jika terdapat peluh berlebihan serta pengambilan air atau minuman hipotonik.
Kebiasaannya bersifat sementara. Ia juga boleh menjadi petanda keletihan haba.
Tanda-tanda tetani haba termasuk hiperventilasi (pernafasan cepat), rasa semut-semut di hujung jari dan kaki, serta kekejangan otot di sekitar mulut, tangan dan kaki.
Tanda-tanda pengsan akibat haba (heat syncope) termasuk tekanan darah rendah secara tiba-tiba apabila berdiri selepas duduk atau baring. Ia lazim berlaku dalam kalangan warga emas yang tidak biasa dengan suhu tinggi.
Tanda-tanda keletihan haba termasuk peluh yang banyak, sakit kepala, loya, muntah, rasa lemah, pening, kekejangan otot, pengsan dan denyutan jantung yang cepat, serta suhu badan yang normal atau kurang daripada 40°C.
Ia boleh berkembang menjadi strok haba jika tidak dirawat dengan baik atau pesakit tidak menunjukkan tindak balas terhadap rawatan.
KECEMASAN PERUBATAN
Strok haba ditakrifkan sebagai suhu teras badan melebihi 40.5°C yang disertai dengan gangguan fungsi sistem saraf pusat.
Terdapat dua bentuk strok haba: klasikal dan berkaitan senaman (eksersional).
Strok haba klasikal berlaku secara perlahan, dari beberapa jam hingga beberapa hari, dengan kehilangan cecair dan elektrolit.
Risikonya lebih tinggi dalam kalangan warga emas, kanak-kanak dan mereka yang mempunyai masalah kesihatan atau mengambil ubat-ubatan yang menjejaskan keupayaan menyejukkan badan.
Ia lazim berlaku semasa gelombang haba yang teruk (suhu melebihi 39.2°C).
Strok haba eksersional berlaku dalam kalangan individu muda dan sihat yang melakukan aktiviti fizikal melebihi keupayaan tubuh mereka.
Ia boleh berlaku dalam tempoh beberapa jam di kawasan panas dan lembap – dan adalah perkara biasa di Malaysia.
Tanda-tanda strok haba termasuk:
• Peluh berlebihan
• Suhu teras badan melebihi 40°C
• Nadi yang laju
• Pernafasan yang cepat
• Tanda-tanda gangguan sistem saraf pusat seperti kekeliruan, kecelaruan, ataksia (hilang koordinasi otot), sawan dan koma
• Tanda-tanda pada peringkat lanjut seperti anhidrosis (ketidakupayaan untuk berpeluh), koagulopati (darah tidak membeku dengan betul) dan kegagalan pelbagai organ
Strok haba ialah kecemasan perubatan. Tiada ujian khusus untuk mendiagnosisnya.
Ujian yang dilakukan biasanya bertujuan untuk mengesan kerosakan organ dan menolak punca lain bagi suhu badan tinggi dan gangguan sistem saraf pusat.
Rawatan merangkumi langkah menyejukkan badan, kemasukan ke hospital, serta rawatan terhadap gejala dan kesan sampingan yang boleh membawa kepada kecederaan tidak boleh pulih dan kematian.
KEKAL SEJUK
Penyakit berkaitan haba boleh dicegah.
Langkah-langkah pencegahan termasuk menyejukkan badan, kekal terhidrat, merancang lebih awal dan mengambil tahu keadaan keluarga, rakan dan rakan sekerja, terutamanya semasa cuaca panas melampau.
Menyejukkan badan merangkumi:
• Memakai pakaian yang ringan dan longgar
• Menjaga kelembapan kulit dengan mandi air sejuk atau menggunakan span lembap/spray
• Menutup tingkap dengan langsir atau bidai untuk mengelakkan cahaya matahari terus masuk
• Menggunakan kipas atau penyaman udara
• Membuka pintu dan/atau tingkap jika suhu dalam rumah lebih panas daripada luar
Kekal terhidrat dengan minum air secara berkala sebelum rasa dahaga, terutama jika berada di luar rumah atau melakukan aktiviti fizikal; dan peka terhadap tanda-tanda dehidrasi.
Jika telah dinasihatkan untuk mengehadkan pengambilan cecair atas sebab perubatan, dapatkan nasihat doktor mengenai jumlah pengambilan cecair semasa cuaca panas.
Merancang lebih awal melibatkan:
• Menjadualkan semula atau membatalkan aktiviti yang tidak penting
• Merancang aktiviti penting pada waktu yang paling sejuk
• Mengelakkan senaman atau aktiviti luar semasa cuaca panas
• Memastikan ubat-ubatan dan makanan disimpan pada suhu yang sesuai
• Berbincang dengan doktor jika ubat perlu diubah suai semasa cuaca panas
• Memastikan kipas dan penyaman udara berfungsi dengan baik termasuk penyelenggaraan berkala
• Mengambil langkah memastikan rumah kekal sejuk seperti memasang langsir atau bidai, dan menanam pokok untuk teduhan
Mengambil tahu keadaan keluarga, rakan dan rakan sekerja, khususnya golongan berisiko atau yang memerlukan bantuan semasa cuaca panas melampau, boleh membantu mencegah kejadian berkaitan haba.
Pantau ramalan cuaca dan ambil tindakan berdasarkan maklumat yang diberikan.
Paling penting, ingatlah pesanan ini: “Mencegah lebih baik daripada mengubati.” – ANN/The Star
