DHAKA – Kalu Molla mula bekerja di sungai Buriganga sebagai pekerja feri sejak tebing kawasan setinggan itu memberi laluan kepada pembinaan kilang-kilang pakaian dan sebelum perairannya bertukar hitam legam.
Lelaki berusia 52 tahun itu mengalami batuk berterusan, alahan dan ruam kulit, dan doktor telah memberitahunya bahawa lumpur berbau busuk yang turut menjejaskan hidupan marin di salah satu saluran air utama Dhaka adalah yang patut dipersalahkan.
“Doktor menggesa saya berhenti kerja dan meninggalkan sungai. Tetapi bagaimana mungkin?” Molla memberitahu AFP berhampiran rumahnya di pinggir perindustrian ibu kota Dhaka.
“Membawa orang adalah sumber pendapatan saya,” katanya.
Dalam setengah abad sejak perang kemerdekaan yang dahsyat menyebabkan rakyatnya berdepan kebuluran, Bangladesh telah muncul sebagai kisah kejayaan ekonomi yang sering tidak digembar-gemburkan.
Negara Asia Selatan berpenduduk 169 juta itu telah mengatasi negara jirannya India dalam pendapatan per kapita dan tidak lama lagi akan keluar daripada senarai negara paling kurang maju di dunia oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu.
Tahun-tahun yang menjadi asas pertumbuhan adalah perdagangan pakaian yang berkembang pesat, memberi perkhidmatan kepada syarikat fesyen pantas global, menggaji berjuta-juta wanita dan menyumbang kira-kira 80 peratus daripada AS$50 bilion eksport tahunan negara.
Tetapi pakar alam sekitar berkata pertumbuhan itu datang pada kos yang tidak dapat dikira, dengan campuran toksik pewarna, asid tanik dan bahan kimia berbahaya lain yang mencemari air.
Ibu kota Bangladesh, Dhaka, ditemui di tebing Buriganga lebih 400 tahun lalu oleh empayar Mughal.
“Ia kini merupakan kumbahan terbesar di negara ini,” kata Sheikh Rokon, ketua kumpulan hak alam sekitar Riverine People.
“Selama berabad-abad orang membina rumah mereka di tebingnya untuk memanfaatkan sungai,” tambahnya.
“Sekarang bau enap cemar toksik semasa musim sejuk sangat mengerikan sehingga orang ramai terpaksa menutup hidung mereka apabila mereka melaluinya.”
Sampel air dari sungai itu menemui paras kromium dan kadmium melebihi enam kali ganda maksimum yang disyorkan Pertubuhan Kesihatan Sedunia, menurut kertas kerja 2020 oleh Institut Penyelidikan Sungai kerajaan Bangladesh.
Kedua-dua elemen digunakan dalam penyamakan kulit dan pendedahan berlebihan kepada salah satu daripadanya adalah sangat berbahaya kepada kesihatan manusia.
Kromium adalah karsinogenik, dan pendedahan kadmium kronik menyebabkan kerosakan paru-paru, penyakit buah pinggang dan kelahiran pramatang. Ammonia, fenol dan produk sampingan lain pencelupan fabrik juga telah membantu menghilangkan oksigen yang diperlukan sungai untuk mengekalkan hidupan marin.
‘Mereka orang berkuasa’
Di Shyampur, salah satu daripada beberapa daerah perindustrian yang luas sekitar Dhaka, penduduk tempatan memberitahu AFP, kira-kira 300 kilang tempatan membuang air sisa yang tidak dirawat ke sungai Buriganga.
Penduduk berkata mereka telah berputus asa untuk mengadu tentang bau busuk air, kerana mengetahui perniagaan yang membuat kesalahan mudah mengelak untuk bertanggungjawab.
“Kilang-kilang itu memberi rasuah kepada (pihak berkuasa) untuk mengendahkan aduan,” kata Chan Mia, yang tinggal di kawasan itu.
“Jika seseorang mahu membangkitkan isu mengenai kilang-kilang itu, pihak berkuasa akan membelasah mereka. Mereka adalah orang berkuasa yang mempunyai hubungan.”
Kedudukan penting perdagangan tekstil dalam ekonomi telah mewujudkan perhubungan antara pemilik perniagaan dan penubuhan politik negara. Dalam beberapa kes, ahli politik sendiri telah menjadi pemain industri yang berkuasa.
Lebih jauh ke selatan, di daerah Narayanganj, penduduk menunjukkan kepada AFP aliran air berwarna merah mengalir ke terusan bertakung dari kilang berdekatan.
“Tetapi awda tidak boleh bercakap mengenainya,” kata seorang penduduk kawasan itu kepada AFP. “Kami hanya menderita dalam diam.”
Persatuan Pengilang dan Pengeksport Pakaian Bangladesh (BGMEA), yang mewakili kepentingan kira-kira 3,500 kilang terkemuka, mempertahankan rekodnya dengan menunjukkan pensijilan alam sekitar yang diberikan kepada ahlinya.
“Kami akan beralih kepada pertumbuhan hijau, itulah sebabnya kami menyaksikan lonjakan besar dalam tempahan eksport,” kata presiden BGMEA Faruque Hassan pada sidang akhbar baru-baru ini.
Tetapi kilang-kilang dan sub-kontraktor yang lebih kecil yang beroperasi pada margin tipis mengatakan mereka tidak mampu membayar kos rawatan air sisa.
Seorang pegawai atasan industri pakaian di daerah perindustrian Savar, bercakap kepada AFP, walaupun kebanyakan kilang mewah yang berkhidmat dengan jenama utama AS dan Eropah, mereka sering tidak menghidupkan jentera rawatan mereka.
“Bukan semua orang kerap menggunakannya. Mereka ma-hu menjimatkan kos,” katanya.
Berdepan nasib sama
Bangladesh ialah sebuah negara delta yang menghubungkan lebih daripada 200 laluan air, setiap satu daripadanya bersambung dengan sungai Gangga dan Brahmatura yang besar yang mengalir dari Himalaya dan melalui benua kecil Asia Selatan.
Lebih satu perempat daripadanya kini sangat tercemar dengan bahan pencemar industri dan perlu ‘segera’ diselamatkan, kata makluman undang-undang pada April yang dihantar kepada kerajaan oleh Persatuan Peguam Alam Sekitar Bangladesh (BELA).
Pihak berkuasa telah menubuhkan sebuah suruhanjaya yang ditugaskan untuk menyelamatkan badan air utama, di mana hampir separuh penduduk negara bergantung untuk pertanian, menurut Pertubuhan Makanan dan Pertanian PBB.
Suruhanjaya Sungai Negara telah melancarkan beberapa pemacu berprofil tinggi ke kilang-kilang yang didapati telah mencemarkan sungai. Ketuanya yang baharu dilantik, Manjur Chowdhury, berkata perindustrian ‘tamak’ harus dipersalahkan atas keadaan laluan air negara itu.
Tetapi beliau juga mengakui bahawa penguatkuasaan hukuman sedia ada adalah tidak memadai untuk menangani skala masalah.
“Kami perlu merangka undang-undang baharu untuk menghadapi situasi kecemasan ini. Tetapi ia akan mengambil masa,” katanya kepada AFP.
Sebarang tindakan akan terlambat untuk lima sungai yang mengelilingi Dhaka dan pinggir perindustriannya. Kesemuanya sudah mati secara teknikal, bermakna tidak mempunyai hidupan marin, kata aktivis alam sekitar terkenal Sharif Jamil.
“Dengan kilang-kilang kini bergerak jauh ke kawasan pedalaman luar bandar, sungai-sungai di seluruh negara menghadapi nasib yang sama,” katanya. – AFP
